- Duurzaam bouwen is meer dan energie-efficiëntie -

Duurzaam (ver)bouwen gaat over zoveel meer dan energie-efficiëntie

Gino Debruyne en Nicolas Gotelaere

Wie regelmatig in een zorgorganisatie komt, lette er vast al op: de gebouwen zijn volledig af- gestemd op de bewoners en medewerkers. Zo’n complex bouwen of verbouwen, is dan ook een uitdagende opdracht. Zeker nu duurzaamheid zo’n grote rol speelt.

 
UNIE-K vertrouwt al meer dan tien jaar op de expertise van architectenbureau Debruyne en ingenieur Nicolas Gotelaere van Boydens Engineering, part of Sweco. Voor de site in Brugge werkten ze een masterplan uit. Daarin staat duurzaamheid centraal, en dat in al z’n opzichten.

Heuse evolutie

“In de welzijnssector werd er in het verleden vaak royaal gebouwd. Grote gebouwen dus die veel energie verslonden. Daarentegen waren de kamers van de bewoners eerder compact en beschikten ze niet over een eigen badkamer. Dat is nu helemaal anders, onder andere door de VIPA-voorschriften. VIPA, dat is het Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegen- heden. Die stellen bepaalde eisen over bijvoorbeeld de kamergrootte en de energie-efficiëntie van een gebouw. Als je VIPA-subsidies wil verkrijgen voor een (ver)bouwproject moet je dan ook aan die voorschriften voldoen”, legt Gino Debruyne uit.
 
Daardoor zien de ontwerpen voor gebouwen in de zorgsector er vandaag helemaal anders uit dan vroeger. “Zelfs los van de VIPA- voorschriften liggen onze ambities anno 2023 veel hoger. In elk ontwerp willen we het comfort voor de bewoners en de medewerkers zo groot mogelijk maken, want ook dat is duurzaamheid”, merkt Gino op.

Duurzaamheid als ruim begrip

“We delen de leefruimtes tegen- woordig meer op in aparte, overzichtelijke hoekjes, zodat de bewoners meer rust ervaren”, haalt hij aan als voorbeeld. “In het interieur gebruiken we robuuste, ecologisch geproduceerde materialen die visueel regelmatig terugkeren in het ontwerp. Dat zorgt voor meer herkenbaarheid en vergroot het veiligheidsgevoel. De bewoners moeten zich thuis voelen en ondanks hun beperking een zekere vrijheid ervaren. Al houden we ook rekening met de praktische kant. Is agressie bijvoorbeeld kenmerkend voor de doelgroep? Dan moet je voor een stevige, geluidswerende, veilige inrichting kiezen.”

Bij architectenbureau Debruyne gaan ze dan ook nooit zomaar aan de tekentafel zitten. Er gaat heel wat overleg aan vooraf. Zowel met de directie van de voorziening als met de medewerkers. “We gaan met hen in debat en bekijken hoe zij hun budget zo goed mogelijk kunnen inzetten. Daarbij streven we niet alleen naar een gebouw dat gebruiksvriendelijk en energiezuinig is. Het moet ook een flexibele infrastructuur zijn die nog jaren aan de noden van de organisatie kan beantwoorden”, vult Nicolas aan.

“Vijftien jaar geleden installeerden we al een beoveld met warmtepompen op de site van UNIE-K in Brugge.”
 

Innovatieve technieken

Bij zo’n duurzaam (ver)bouw- project komen natuurlijk heel wat ecologische technieken kijken. Dat was ook bij UNIE-K het geval. “Vijftien jaar geleden installeerden we al een beoveld met warmtepompen op de site in Brugge. We voerden diverse boringen uit in de bodem. Daarin plaatsten we leidingen waarin water circuleert. Tijdens de winter onttrekt dat systeem warmte aan de bodem en ’s zomers doet het net het omgekeerde. Hierdoor bufferen we energie in de bodem, waardoor je je gebouw op een ecologische manier kunt verwarmen én afkoelen, zonder dat je het grondwaterpeil aantast”, legt Nicolas uit.

“Nu is dat een gangbare techniek”, gaat hij verder. “Geothermie zorgt voor veel comfort en financieel wint die investering zichzelf terug. Maar vijftien jaar geleden was dat pionierswerk. Toen was de standaard een gasgestookte installatie. Een hybride installatie waarbij we warmtepompen combineren met een gascondensatie ketel was baanbrekend. In het streven naar een infrastructuur die volledig vrij is van fossiele brandstoffen, omarmen wij de richtlijnen van ‘fossielvrije hybride’ als ons kompas voor toekomstige projecten. Tegenwoordig zijn zaken als zonnepanelen en ledverlichting vanzelfsprekend geworden, en wij zien hoe duurzame en hernieuwbare technologieën elkaar naadloos aanvullen. Een ware ontwerper streeft naar optimalisatie, niet alleen wat betreft de totale kosten, maar ook wat betreft de milieueffecten gedurende de levensduur van het project.”

Energie en water besparen

UNIE-K koos daarnaast voor een ventilatiesysteem met warmte- recuperatie. Dat wordt centraal gestuurd. “Het ventilatiesysteem monitort de luchtkwaliteit en stuurt bij waar nodig. Zo vermijd je dat het ventilatiesysteem constant op volle capaciteit draait en bespaar je dus veel energie. Ook met water springen we veel bedachtzamer om. Dat wordt namelijk alsmaar schaarser. Daarom installeerde UNIE-K waterbesparende kranen en gebruikt het regenwater om de toiletten door te spoelen.”

Veel innovatieve technologieën zijn soms complex. Al houden Gino en Nicolas ook daar rekening mee. “We kiezen voor een gemakkelijk leesbare installatie, want een regelmatige opvolging gaat energieverspilling tegen. Ook de locatie van de toestellen en leidingen bepalen we erg strategisch. Je kunt namelijk niet zomaar een technieker binnenlaten in een leefruimte. Daarom zorgen we ervoor dat interventies bijvoorbeeld via een kelder of technische ruimte uitgevoerd kunnen worden”, zegt Gino. “Veel collega-architecten schuwen zorgprojecten, omdat het zoveel verder gaat dan een esthetisch gebouw ontwerpen. Maar net dat vind ik zo uitdagend. Het is echt maatwerk.”